– reflectie op een veelzijdige studiedag –

Een niet- theoloog, betrokken bij Yachad, op een studiedag over Reformatie en Israël, georganiseerd door het oudste kerkelijke deputaatschap – dat van CGK – voor de relaties Kerk & Israël heeft heel wat te verwerken!

Dat Maarten Luther antisemitisme aanwakkerde wierp een smet op de Reformatie, maar je kunt geen excuses blijven aanbieden[1]. Dat beeld over “Reformatie en Israël” werd wel effectief genuanceerd tijdens de studiedag. Er is dus heel wat meer te zeggen. En vooral ook: te leren. Wist u dat de Reformatie Joden in de 19e eeuw inspireerde tot een eigen Reform beweging? Terugkeer tot de Joodse Talmoed omdat de Synagoge de boodschap overwoekerd had? De parallel met de kerk in de Middeleeuwen is treffend. Er was teveel bij bedacht. De kerk was tussen God en mens in komen te staan.

Herhalen de patronen zich? Nee, Reformatie kun je de huidige vloedgolf van kerkverlating moeilijk noemen. Die is voor velen niet meteen afscheid van het geloof. Tegelijk gaat onder seculiere en meer orthodoxe Joden een hernieuwde Messiasverwachting gepaard met minder negatie van christenen. In december nog maakte een grote groep rabbijnen een draai naar meer openheid.

Voor de theologen en predikanten is een belangrijke les dat contextuele exegese moet plaatsvinden en  Joodse lezing van het Eerste testament ook serieus daarbij betrokken wordt. De basishouding tegenover inbreng van Joden moet veranderen. Onze oudste broer heeft wat te zeggen, want hun context levert menig verrassend inzicht op, bijvoorbeeld ten aanzien van de Feesten. De GKv in het bijzonder – zo stelde prof. Van Houwelingen – heeft nog een flinke inhaalslag te maken, zo bleek ook tijdens de laatste synode[2]. De CGK is op dit punt verder. Meer contact met Joden en ook onderling tussen predikanten, gesteund door intensieve reflectie op verschillende invalshoeken bij de uitleg, verhoogde in die kerken de betrokkenheid in meeleven met en gebed voor het Joodse volk.

Ook al hebben modellen nadelen, het “vervullingsmodel”, biedt volgens Van Houwelingen en CGK predikanten aanknopingspunten om meer samen op te trekken in de relaties met Joden. Het centraal stellen van de komst en het werk van de Messias biedt perspectief voor die contacten.

Prof. E. de Boer vertelde tijdens het afsluitend forum dat hij zelf als nazaat van een MBJ jaarlijks een gedeelte van Romeinen 9 – 11 speciaal in een preek behandelt. Als gemeentepredikant ervoer hij daar meer belemmeringen voor. Juist gezien de invloed van cultuurelementen op de uitleg, kunnen Messias belijdende Joden beter het gesprek met volksgenoten voeren. Zij kennen de Joodse verbondscultuur van binnenuit. Messiasbelijders kunnen van de Joodse cultuur veel leren omdat de Messias zelf wortelde in de door de Thora gestempelde Joodse wereld.

Bezien vanuit het Joodse perspectief was de Reformatie niet alleen een struikelblok, maar ook een inspiratiebron. Dr. Bart Wallet, onderzoeker aan de VU met focus op de geschiedenis van Joden in Nederland, werkte dat uit. Hij bepleitte herstel van contact tussen de christelijke gemeente en de Joodse gemeenschappen. Interesse in wat Joden van christenen hebben ervaren vormt een waardevolle basis houding. Die maakt echte ontmoeting mogelijk en is uiteindelijk ook opdracht voor de kerk, zowel in Israël als hier.

In de wandelgangen, waar dit soort dagen ook altijd interessant voor zijn, bleken wel weer de grote verschillen in benadering vanuit de verschillende protestantse kerken. Die kwamen dus niet allemaal openlijk aan de orde, maar zijn niet zo bevorderlijk voor de zeggingskracht van kerkelijke actie. Het Arabisch- Israëlische conflict maakt de dialoog lastig, zeker voor de nazaten van Kuypers systeem. Bezwerende formules zullen evenwel niet baten voor wie de oplossing verwacht door menselijke inspanning. De enige weg vooruit is ontmoeting in afhankelijkheid van God. Het brengt samen als je bereid bent tot luisteren. Hij zelf brengt ons uiteindelijk samen tot Zijn eer. [3]  Een pleidooi voor de daarvoor vereiste houding was op deze studiedag in verschillende toonaarden te horen. Dat is winst.

De ongeveer 80 deelnemers kregen tijdens deze studiedag van het Centrum voor Israël Studies en het deputaatschap Kerk en Israël van de CGK veel stof tot nadenken en gesprek aangeboden in de aanloop naar Refo 500. In de wereld van de protestantse kerken zijn grote verschillen in benadering die niet allemaal openlijk aan de orde kwamen. Goede verwerking van de kwalijke eenzijdigheden van de Reformatie zet aan tot het zoeken van elkaar. Ontmoeting met Messias belijdende en bepaalde orthodox Joodse groepen verheldert ook het zicht op Gods actuele verlossingswerk.

Een volgende studiedag, voorjaar 2017, zou daartoe kunnen bijdragen.

Zie de verslagen in ND en RD

Douwe Slot – Yachad

[1] Zie het verslag in ND en RD van 13 mei 2016
[2] De voorzitter van Yachad, ds. Jan Haveman, verzuchtte n.a.v. de studiedag en ter gelegenheid van 30 jaar Yachad het ND van 14 mei, dat het denken in de GKV zeer door Kuijpers systematiek is beïnvloed met weinig compassie voor wat er met Joden gebeurt.
[3] Er zijn verwachtingsvolle ontwikkelingen gaande. Op uitnodiging van het CIS doet Yachad mee aangesprekken met rabbijnen in Israël (juni 2016). Ook de positieve verklaring van rabbijnen over christenen eind vorig jaar weerspiegelt de beweging die gaande is. Zie ook Kerkinformatie van april 2016.